Монгол Улсын аж үйлдвэр: онцлог, статистик

2024 Зохиолч: Howard Calhoun | [email protected]. Хамгийн сүүлд өөрчлөгдсөн: 2023-12-17 10:35

Монголын эдийн засгийн үндэс нь газар тариалан, мал аж ахуй байсан түүхтэй. Азийн зүүн өмнөд хэсэгт орших энэ улсын газар нутаг нь байгалийн баялгийн асар их орд газруудаар баялаг юм. Монголчууд зэс, нүүрс, молибден, вольфрам, цагаан тугалга, алт олборлодог. Монгол Улсын уул уурхайн салбар нь улсын болон эдийн засгийн томоохон салбарыг бүрдүүлдэг боловч түүхий эдийн олборлолт нь тус улсын хүн амыг хамарсан цорын ганц салбар биш юм.

Эдийн засгийн түүх

Монголын аж үйлдвэрийн түүх 1924 он буюу БНМАУ-ыг тунхагласан жилээс эхтэй. Энэ үеэс өмнө аж үйлдвэр, ажилчин анги гэж байгаагүй. Хүн амын бүх ажил нь мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулах, тэр дундаа арьс шир, нэхий, эсгий цувих, дархан, мужааны ажил байв. ИймҮйлдвэрлэлийн төрлүүд нь гар урлалын шинж чанартай байсан бөгөөд орон нутгийн хүн амын фермийн хэрэгцээг хангахад чиглэгдсэн байв. Гар үйлдвэрлэлийг ноос, арьс ширний анхан шатны боловсруулалтын үйлдвэрүүд, мужаан, слесарь, дархан болон бусад цехүүд төлөөлдөг.

Тэр үед Монголын цорын ганц үйлдвэр нь Налайхын нурууны нүүрсний уурхайнууд байв. Тус улсын зарим бүс нутагт гадаадын иргэд хууль бусаар алт, үнэт металл олборлодог байжээ.

Өнгөрсөн зууны эхний хагаст Азийн улс гадаадаас үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүний импортоос бүрэн хамааралтай байсан. Тийм ч учраас бүгд найрамдах улсын засгийн газрын үндсэн зорилтуудын нэг нь өөрийн аж үйлдвэрийн аж ахуйн нэгжүүдийг бий болгох явдал байв. Залуу, эдийн засгийн хувьд төлөвшөөгүй улсын замд хоёр асуудал тулгарсан: мэргэжилтэй боловсон хүчин, материаллаг нөөцийн хомсдол. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд ЗХУ тусламж үзүүлсэн.

Үйлдвэрлэлийн хөгжлийн үе

Монголд эхний үе шатанд хөнгөн, хүнсний үйлдвэрүүд үүсч эхэлсэн. Тухайн үеийн залуу бүгд найрамдах улс эдийн засгийн орчин үеийн эрчим хүчний блокийн суурийг тавьсан. 1920-иод онд боловсруулах үйлдвэрүүд хаа сайгүй баригдаж эхэлсэн. 1933 онд Улаанбаатарт тоосго, хөрөө, механикийн үйлдвэрүүд ажиллаж, анхны цахилгаан станц ашиглалтад оров.

Монголын аж үйлдвэрийн талаар товчхон хэлэхэд хэцүү. Эдийн засгийн хөнгөн, хүнсний салбарын дэвшилтэт хөгжилд ийм түлш, эрчим хүчний үйлдвэр хэрэгтэй байсанүйлдвэрлэлийн өсөлтийн хурдыг хангах боломжтой. Монголын нүүрсний салбар хөгжилд тодорхой үсрэлт хийсэн. Налайхын ихэнх нүүрсний уурхайнуудыг өргөтгөж, механикжуулж, Үндэр-Хан, Югоцзир, Сайн-Шандын бүс нутагт шинэ ордуудыг ашиглах ажил эхэлсэн. Монголын нүүрсний салбар хатуу түлшний дотоодын хэрэгцээг ихээхэн хангасан. Ялангуяа 1939 онд Улаанбаатар хотын нэгдсэн цахилгаан станц болон жижиг цахилгаан станцуудад орон нутгийн нүүрсийг ашиглаж байжээ.

Тухайн үед Монголын аж үйлдвэрийн өөр нэг төрөлжсөн салбар нь төмөр боловсруулах үйлдвэрүүд, тэр дундаа төмрийн цутгах үйлдвэрүүд гарч ирэв. Хэвлэх, цаасны үйлдвэрүүд, барилгын материалын үйлдвэрлэл, алт боловсруулах зэрэг чиглэлээр мэргэшсэн үйлдвэрүүд нэг нэгээрээ баригдсан.

Өнөөдрийн Монгол

ЗСБНХУ задран унасны дараа гадаад ДНБ-ий бараг гуравны нэгийг бүрдүүлж байсан ЗХУ-ын бүгд найрамдах улсуудын тусламж ирэхээ больсон нь Монголын эдийн засгийг удаан хугацаагаар уруудахад хүргэсэн. Аж үйлдвэрүүдэд эдийн засгийн суурь шинэчлэл хийх шаардлагатай байсан.

Улс орны засгийн газар зах зээлийн эдийн засгийг бий болгоход чиглэсэн улс орны хөгжлийн шинэ чиглэлийг батлав. Шинэчлэлийн явцад үндэсний эдийн засгийн ихэнх салбарт хэд хэдэн эрс шийдлүүд гарсан. Төр үнэ тогтоох үйл явцыг хянахаа больсон. Дотоод, гадаад эдийн засгийн үйл ажиллагааг либералчлах замаар банкны систем, эрчим хүчний салбарыг сэргээн босгох оролдлого хийж, газар хувьчлах хөтөлбөр,гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах арга хэмжээний хэрэгжилт. Монгол Улс олон улсын тендерт оролцоно.

Гэсэн хэдий ч коммунист хөдөлгөөний эсэргүүцэл, засгийн газар байнга солигдож байсан улс төрийн тогтворгүй байдлын үр дүнд шинэчлэлийн үйл явц түр зогссон.

Эдийн засгийн хямралын оргил үе нь 1996 онд хэд хэдэн байгалийн гамшиг, дэлхийн зах зээлд зэс, ноолуурын үнэ унасны дараа тохиосон. Гэсэн хэдий ч дараагийн 1997 оныг улс орны эдийн засгийн өсөлтийн жил гэж хүлээн зөвшөөрсөн. Мөн онд Монгол Улс ДХБ-ын бүрэн эрхт гишүүн болсон. Мөн 1999 онд ОХУ-аас газрын тос, нефтийн бүтээгдэхүүний экспортыг хориглосон шийдвэр нь Монголын эдийн засгийн байдалд хамгийн сөрөг нөлөө үзүүлсэн ч тус улс итгэлтэй алхмуудаар урагшилсаар байв.

1999 оноос хойш ДХБ-ын шийдвэрээр энэ залуу, ирээдүйтэй улсад жил бүр Хятад, Орос, Өмнөд Солонгос, Япон зэрэг түнш орнууд санхүүгийн тусламж үзүүлж ирсэн. Хэдийгээр Монгол Улсын эдийн засгийн үзүүлэлт, аж үйлдвэрийн хөгжлийн түвшинг ахисан гэж хэлэх аргагүй ч энэ улсын эдийн засгийг дэлхийн хамгийн дэвшилттэй гэж олон мэргэжилтнүүд дүгнэдэг. Тэдний үзэж байгаагаар ашигт малтмалын түүхий эдийн нөөцийг авч үзвэл улсын нөөц бололцоо асар их бөгөөд түүнийг боловсруулах ажил нь эрт шатандаа байгаа.

Аж үйлдвэрийн үндэс: байгалийн ба хөдөлмөрийн нөөц

Үнэ цэнэтэй ашигт малтмалын түүхий эдийн олон ордтой хэдий ч олон тооны хязгаарлалтын улмаас олборлолт бүрэн хийгдэж чадахгүй байна. Монголд дөрвөн цагт хүрэн нүүрс олборлож байнаордууд, улсын өмнөд хэсэгт, Табан-Толгойн нурууны орчимд нүүрсний ордууд илэрсэн. Урьдчилсан мэдээллээр геологийн нөөц хэдэн тэрбум тонн байна. Гянтболдын бага оврын хэвлий, хайлуур жонш ихтэй газар нутаг идэвхтэй хөгжиж байна. Эрдэнэтийн-овоо ууланд зэс-молибдений хүдэр олдсон нь уулын баяжуулах үйлдвэр байгуулах үндэс суурь болсон бөгөөд түүний эргэн тойронд аж үйлдвэрийн хот Эрдэнэт байрладаг.

Монгол Улсын газрын тосны салбар өнгөрсөн зууны дунд үеэс идэвхтэй хөгжиж ирсэн. Энэ салбарын гол аж ахуйн нэгжүүдийн нэг нь Хятадтай хиллэдэг Сайн Шанда хотын газрын тос боловсруулах үйлдвэр юм.

Хөвсгөл нуурын ойролцоо фосфоритын их хэмжээний орд илрүүлсэн. Гэтэл өнөөдөр байгаль орчны аюулын улмаас талбайн бүтээн байгуулалтыг бүрэн хэмжээгээр нь ашиглахыг ч зөвшөөрөхгүй зогссон. Дэлхийн хэвлийд цеолит хуримтлагдаж байгаа нь мэдэгдэж байна - Монгол Улс ЗХУ-тай хамтран энэ материалыг хайж байсан. Гэвч өнөөдөр хөдөө аж ахуйд биостимуляцийн процесс, шингээлтэд ашигладаг алюминосиликат бүлгийн эдгээр эрдсийг санхүүжилтгүйн улмаас бараг олборлодоггүй.

Монголд аливаа үйлдвэрийн хөгжил хөдөлмөрийн нөөцөөс шалтгаалдаг. 2018 оны байдлаар хүн ам 3.119 сая хүн байгаагийн гуравны нэг орчим нь хөдөлмөрийн насны иргэд байна. Хүн амын нэг хэсэг (40 орчим хувь) нь хөдөө аж ахуйд, 20 орчим хувь нь аж үйлдвэрт хөдөлмөр эрхэлдэг. Хүн амын үлдсэн хэсэг нь үйлчилгээний салбарт ажилладагхувийн аж ахуйн нэгж, гэрийн ажил. Ажилгүйдлийн түвшин 9% байна.

Хүнсний үйлдвэрлэл

Хүн амын хүнсний хэрэгцээг хангадаг Монгол Улсын аж үйлдвэрийн талаар товч дурдвал эдийн засгийн энэ салбар нийт үйлдвэрлэлийн 40 орчим хувийг эзэлдэг. Энэ салбарт сүү, махан бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл идэвхтэй хөгжиж байна. Жижиг суурин (аймгууд) дээр олон тооны нефть боловсруулах үйлдвэр, ялгах цэгүүд баригдсан. Одоогоос хэдхэн арван жилийн өмнө Монгол Улс захын цөцгийн тосны үйлдвэрлэлд найдах боломжгүй байсныг хэлэх нь зүйтэй болов уу. Өнөөдөр энэ нь экспортын томоохон байруудын нэг юм.

Монголын хүнсний үйлдвэрийн гол орц бол сүү юм. Улаанбаатар хотод өдөрт хэдэн арван тонн сүү, цөцгий боловсруулдаг сүүний үйлдвэр байдаг. Энэ аж ахуйн нэгжийн бүх үйлдвэрлэлийн процессууд удаан хугацаанд автоматжуулж, механикжсан. Нийслэлийн сүүний үйлдвэр нь пастержуулсан сүү, исгэлэн сүүн бүтээгдэхүүн, цөцгийн тос, зуслангийн бяслаг, амтат паалантай ааруул, зайрмаг үйлдвэрлэдэг. Энэ үйлдвэр нь Монголдоо тэргүүлэгч хүнсний үйлдвэр юм.

Улаанбаатар хотоос холгүй орчин үеийн технологиор тоноглогдсон мах боловсруулах томоохон үйлдвэр байдаг бөгөөд үүний ачаар тус үйлдвэрийн цехүүд үйлдвэрлэлийн өндөр үр дүнг харуулж байна. Мах комбинатын цогцолборт махан бүтээгдэхүүн боловсруулах цехүүд, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, хиам, хиам үйлдвэрлэх цехүүд байдаг. Лаазалсан хоол. Мах боловсруулах үйлдвэрийн барааны зонхилох хэсгийг бусад улс руу экспортлодог.

Монгол Улсын хүнсний үйлдвэр нь мах, сүүн бүтээгдэхүүнээс гадна сүү, чихэр, нарийн боов, архи, загас болон бусад үйлдвэрүүд юм. Хэдэн жилийн өмнө бүгд найрамдах улсад хүнсний үйлдвэрлэлийн шинэ чиглэл хурдацтай хөгжиж эхэлсэн - гурил тээрэмдэх. Өнөөдөр улс орон иргэдийнхээ гурилын хэрэгцээг үндэсний үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнээр хангаж байна. Улаанбаатар хотод жилдээ 30 гаруй мянган тонн гурил үйлдвэрлэдэг тээрэмээс гадна аймгуудад гурилын механикжсан олон үйлдвэрүүд бий.

Улаанбаатар дахь үйлдвэрийн үйлдвэр

Монгол улсын хөнгөн үйлдвэрийн үйлдвэрүүдээс юуны өмнө нийслэлд байгаа аж үйлдвэрийн үйлдвэрийг онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй бөгөөд энэ нь хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн боловсруулах томоохон үйлдвэрүүдийн нэг юм. Улаанбаатар хотын аж үйлдвэрийн цогцолбор нь 1934 онд баригдсан. Улмаар энэ үйлдвэрийг социализмын үеэс мэргэжлийн үйлдвэрлэлийн боловсон хүчний үйлдвэр гэж нэрлэж эхэлсэн. Аж үйлдвэрийн цогцолбор нь орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон үйлдвэр, үйлдвэрүүдийн цогцолбороос бүрддэг. Ноос угаах, даавуу, ноосон, эсгий, гутал, эмээл, нэхмэлийн цехүүд бий. Мөн Улаанбаатар аж үйлдвэрийн цогцолборт шевро, хром, нэхий, арьс шир, бусад үйлдвэрүүд багтдаг. Үйлдвэрийн үйлдвэрлэдэг гол бүтээгдэхүүн:

• төрөл бүрийн ноосон даавуу;
• мэдэрсэн;
• drap;
• даавуу;
• бүх улирлын гутал;
• гутал;
• тэмээний ноосон хөнжил;
• цүнх;
• гадуур хувцас.

Үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнүүд дотооддоо эрэлт хэрэгцээтэй байгаа төдийгүй бусад улс оронд экспортлогддог. Аж үйлдвэрийн цогцолбор нь үйлдвэрлэлийн хүрээг өргөжүүлэхийг хичээдэг. Энэ холдинг хөгжихийн хэрээр тус тусын цехүүд бие даасан аж ахуйн нэгжийн статустай болоод удаж байна.

Хүнд үйлдвэрийн дэвшил

Сүүлийн хэдэн жилийн хугацаанд тус улсад эрчим хүч, нүүрс, газрын тос, металл боловсруулах, уул уурхай, барилга, мод боловсруулах болон бусад салбарууд хөгжих эерэг хандлага ажиглагдаж байна. Жилийн дундаж өсөлтийн хурд нь бусад хуучин социалист бүгд найрамдах улсуудын ижил үзүүлэлтээс давсан байна. Тун удалгүй хамгийн хоцрогдсон гэгдэж байсан тус улс дэвшилтэт гүрнүүдийн төвшинд тууштай ойртож байгаа тул Монголын аж үйлдвэрийн өсөлтийн хурд эдийн засгийн олон мэргэжилтнүүдийг гайхшруулж байна.

Монголчууд үндэсний эдийн засгийн гол салбаруудаа хөгжүүлэхийн тулд аж үйлдвэрийн үйлдвэрлэлийг дэлхийн дундажтай тэнцэхүйц шинэ түвшинд гаргахыг эрмэлзэж байна. Монгол Улсын эдийн засгийн гол салбар болох мал аж ахуй, газар тариаланг өргөжүүлэхэд асар их үүрэг гүйцэтгэж буй өөрийн гэсэн хими-эм, биологийн үйлдвэрлэлийг бий болгож, бий болгоход тус улсын Засгийн газраас онцгойлон анхаарч байна. Өмнө дурьдсанчлан энэ салбарт хөдөлмөрийн чадвартай хүмүүсийн 20 орчим хувь нь ажилладагХүн амынх нь хөдөлмөрийн чадвартай иргэдийн бараг 40% нь мал аж ахуй, газар тариалан, газар тариалан эрхэлдэг.

Монголын хотуудыг үйлдвэржүүлж, нүүрсний салбарын хөгжил

Улс орны эдийн засгийн түлш, эрчим хүчний блокийн үндэс болсон Монгол Улсын мэргэшсэн салбар, үйлдвэрүүдийн талаар товч дурдвал үндэсний эдийн засгийг хөгжүүлэх үндэс суурь болдог гэж хэлж болно. Бүгд найрамдах улсын нүүрсний салбар энэ сегментэд гол байр суурийг эзэлдэг. Өнөөдөр Монгол Улсын хэмжээнд 13 томоохон ордод хүрэн, хар нүүрс олборлож байна. Экспортод хамгийн их эрэлт хэрэгцээтэй байгаа бүтээгдэхүүн бол Улаанбаатар хотын ойролцоох Налайха дүүрэгт олборлодог коксжих болон өндөр агуулгатай нүүрс юм.

Монгол орны зарим бүс нутгийн нүүрсний сав газар, тухайлбал Өвөрхангай, Сүхэ-Батор зэрэг аймгуудын нүүрсний сав газарт ажиллаж байгаа уурхайнууд зөвхөн өөрийн суурин төдийгүй зарим хөрш зэргэлдээх суурингийн хатуу түлшний хэрэгцээг бүрэн хангаж байна. Удалгүй нүүрсний шинэ уурхайнууд ашиглалтад орж, хуучин үйлдвэрүүд шинэ техник хэрэгслээр хангагдсан. Энэ алхам нь аяндаа жилийн дундаж үйлдвэрлэлийг 10-15%-иар нэмэгдүүлсэн.

Ордуудыг ашиглах явцад нүүрсний ордуудтай зэрэгцэн хүдэр, шөрмөсөн чулуу, шохойн чулуу болон бусад үнэт түүхий эдийн байгалийн нөөц ихэвчлэн илэрдэг. Өнөөдөр Дархан-Уул аймаг эрчимтэй хөгжиж буй аж үйлдвэрийн төвүүдийн нэгд тооцогддог. Энд Шарын-Голын нүүрсний сав газарт үйлдвэр, эрчим хүчнийулсын эдийн засгийн бүх салбарыг нүүрсээр хангах, хүн амын хэрэгцээг хангах цогцолбор. Тийм ч учраас монголчууд Дархан-Уул хотыг “Найрамдлын цэцэг” гэж нэрлэдэг. Энэхүү цогцолборыг барихад хуучин ЗХУ (Орос, Казахстан), Хятад, Япон, Канад улсууд бүгд найрамдах улсад ихээхэн туслалцаа үзүүлж байна. Цогцолборын гол объектууд нь нүүрс олборлох хэд хэдэн томоохон үйлдвэр, төмөр замын тээврийн зангилаа, өндөр хүчдэлийн шугам, цахилгаан шат байх ёстой. Өнөөдөр энд Монголын бас нэгэн эдийн засаг, соёлын төв төрөх үйл явц өрнөж байна.

Газрын тосны үйлдвэрлэл, цахилгаан эрчим хүч

Түлшний бааз, аж үйлдвэрийн салбар бүхэлдээ өсөхийн хэрээр цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг шинэ шатанд гаргах шаардлагатай байна. Хэдэн арван жилийн өмнө алслагдсан бүс нутагт цахилгаан ч сонсогддоггүй байв. Өнөөдөр цахилгаанжуулалтын хэрэгцээг хүн амын өрхийн хэрэгцээ шаардлагаас гадна юуны түрүүнд улс орны үйлдвэрлэлийг механикжуулах, автоматжуулах хэрэгцээ, бэлэн бүтээгдэхүүний гүйцэтгэл нэмэгдэж байгаатай холбон тайлбарлаж байна. Орон нутгийн цахилгааны дэд станцууд аймгийн төвд ажилладаг.

Аж үйлдвэрийн бусад салбараас ялгаатай нь газрын тос боловсруулах салбар нь Монголын аж үйлдвэрийн харьцангуй залуу мэргэшил юм. Аж үйлдвэр эхэн үедээ байгаа ч үүнтэй зэрэгцэн тус улс шатахууныхаа тэн хагасыг өөрийн хэрэгцээнд зориулан үйлдвэрлэж, үлдсэнийг нь импортоор авдаг.

Нефть боловсруулах цорын ганц томоохон төв нь зүүн говьд байрладаг. Удалгүй энд гарч ирсэнЗалуу хот - Зүүнбаян хотод дэд бүтэц, соёл урлаг, олон нийтийн байгууламжууд байрладаг. Дорнодын говь нь Монголын шатахууны хэрэгцээний бараг тал хувийг хангадаг.

Монгол Улсад үйлдвэрлэл, үйлдвэрлэлийн салбар өргөжин тэлж байгаатай холбогдуулан цахилгаан эрчим хүчний зардал жил бүр нэмэгдэж байгаа нь Засгийн газрыг шинэ дулааны цахилгаан станц барих талаар бодоход хүргэж байна.

Ашигт малтмалын хүдэр, металлын олборлолт

Уул уурхайн ханган нийлүүлэлт Монгол:

• алт;
• манган;
• волфрам;
• соронзон төмрийн хүдэр;
• хар тугалганы хүдэр;
• rhinestone;
• оюу болон бусад өнгөт, үнэт металл;
• давс.

Томоохон орд газруудын ойролцоо уул уурхай, боловсруулах үйлдвэрүүд баригдаж байна. Монгол Улс гянт болд, жонш, зарим төрлийн өнгөт металлыг бусад улс руу экспортолдог. Монголын хар төмөрлөгийн салбарыг Улаанбаатарт төмөр цутгах үйлдвэртэй механик боловсруулах үйлдвэрээр төлөөлдөг. Хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмж, гар багаж, бага оврын тоног төхөөрөмжийг энд үйлдвэрлэж дотоод болон экспортын борлуулалтад зориулж байна.

Бүгд найрамдах улсад гантиг, шохойн чулуу, асбест, гипс, эрдэс будаг олборлодог. Энэ төрлийн түүхий эдийг олборлох нь барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарыг хөгжүүлэх боломжийг олгодог. Сүүлийн хэдэн жилийн хугацаанд Сүхбаатарт байшин барих үйлдвэр зэрэг хэдэн арван үйлдвэр ашиглалтад орсон. Тэд шохой, цемент, тоосго, шифер болон бусад үйлдвэрлэл эрхэлдэгбарилгын бараа. Монгол Улсын нийслэлд том хавтантай орон сууцны үйлдвэр, Налайхад шилэн үйлдвэр, Улаанбаатарт төмөр бетон, тоосгоны үйлдвэрүүд онцгой анхаарал хандуулах ёстой. Цехүүдэд комплекс механикжсан технологи ашигладаг. Бүх аж ахуйн нэгжүүд орчин үеийн технологиор тоноглогдсон.

Барилгын материал үйлдвэрлэж, боломжийн үнээр хүн амд борлуулах нь сүүлийн үед нүүдэлчин гэгдэж байсан ард түмний хувьд чухал асуудал юм. Хот, аймгуудад тохилог орон сууц, дэд бүтцийн байгууламжийг их хэмжээгээр барьж, нийтийн тээврийн сүлжээг хөгжүүлснээр монголчууд суурин амьдралд шилжихэд дөхөм болж байна.

Хөдөө аж ахуй

Монгол Улсын Хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам эдийн засгийн газар тариалангийн салбарыг дэмжиж, хөгжих хамгийн таатай нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө бүхнийг хийж байна. Энэ муж оршин тогтнох бүх түүхийн туршид хөдөө аж ахуй нь түүний эдийн засгийн гол цөм нь байсаар ирсэн. Зах зээлийн загварт шилжсэн нөхцөлд хөдөө аж ахуйн салбарын ач холбогдол буурахгүй байна. 50-60 жилийн өмнө энэ үзүүлэлт 80 хувьд хүрч байсан ч Монгол Улсын хөдөлмөрийн нөөцийн бараг тал хувь нь үүнд хамрагдаж байна. Хөдөө аж ахуй нь нийт ДНБ-ий 40 гаруй хувийг бүрдүүлдэг. Монголчууд нэг хүнд ногдох малын тоогоор дэлхийд Австрали, Шинэ Зеландын дараа гуравдугаарт ордог.

Өнгөрсөн зууны дунд үе хүртэл аж үйлдвэр бие даасан салбар болж хувирах шатандаа явж байхад хөдөө аж ахуйн эдийн засаг хэвээр үлджээ.цорын ганц үйлдвэрлэлийн салбар. Тэр үед бэлэн бүтээгдэхүүн экспортолдог байсан нь үндэсний орлогын бараг 60 хувийг авах боломжтой байв. Цаг хугацаа өнгөрөхөд энэ хувь хэмжээ буурч, өнөөдөр 35-40% орчим болж, экспортын бүтээгдэхүүний талаас илүү хувийг түүхий эд эзэлж байна.

Энэ улсын эдийн засгийн хамгийн чухал үзүүлэлтүүд нь хөдөө аж ахуйн хөгжлийн түвшин, хурдаас хамаардаг. Ялангуяа хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн өртөг нь хөнгөн, хүнсний үйлдвэрийн бараа бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн зардлын үндсэн хэсгийг бүрдүүлдэг. Монгол Улсын Хөдөө Аж Ахуйн Яам зардлаа багасгах, эцсийн бүтээгдэхүүний бүтээмжийг нэмэгдүүлэх шинэ үзэл баримтлал, арга барилыг бий болгохоор тасралтгүй ажиллаж байна.

Бэлчээрийн аж ахуй бол монголчуудын эдийн засгийн зонхилох үйл ажиллагаа юм. Зарим мэдээллээр нэг хүнд 12 толгой мал ногдож байна. Зарим аймагт мал нь материаллаг шинж чанартай гүйлгээнд болзолт мөнгөн нэгж болдог. Орчин үеийн Монголд мал аж ахуйгаас ялгаатай нь газар тариалан хоёрдогч үүрэг гүйцэтгэдэг.

Дуусгаж байна

Аж үйлдвэрийн хөгжил нь ЗХУ-ын пролетариатын загвараар ажилчин анги үүсэхэд хүргэсэн. Мэргэшсэн ажилчдыг бэлтгэх үйл явцад ЗХУ-ын оролцоо чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Монголчуудын нэг хэсэг нь илгээсэн Зөвлөлтийн мастеруудын удирдлаган дор үйлдвэртээ ажиллаж туршлага, мэдлэгтэй болсон. Тэднийг тусгай дугуйлан, техникийн секц, сургалтын төвүүдэд сургасан. Бусад нь шууд боловсрол эзэмшсэнЗХУ-д. Ийнхүү Монгол Улс аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх, үйлдвэрлэлийн үйл явцыг оновчтой болгох, нөөцийг хэмнэх замаар улс орныхоо эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлтийн төлөөх улс орон даяар тэмүүлж байгаагийн нэг жишээ юм.